Pedagogika jako nauka i wychowanie
Niewątpliwie do nauk humanistycznych i społecznych zaliczana jest pedagogika. Swoistością pedagogiki jako nauki jest ścisły związek pomiędzy teorią a praktyką. Teoria bowiem pozwala rozwiązywać problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyka. Pedagogika jest nauką o wychowaniu, nauką wszechstronną, jak pisze S. Kunowski, o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie pozytywne i negatywne wpływy jednych ludzi na drugich, a także wpływy środowiska. Oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach: etyce filozoficznej oraz psychologii.
Pedagogika współczesna dzieli się na cztery zasadnicze działy: pedagogikę praktyczną lub empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych, pedagogikę opisową lub eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych, pedagogikę normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury, pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu.
Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych. Możemy powiedzieć, że pedagogika należy częściowo do jednych i drugich, ponieważ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa, a także zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jak pisze S. Kunowski, strona przyrodnicza. Nauki pedagogiczne można podzielić ze względu na: nauki badające fragmenty rzeczywistości wychowawczej: dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną; nauki badające podmioty wychowania: pedeutologię, pedologię, juwentologię, andragogikę, gereontologię; nauki badające instytucje: pedagogikę przedszkolną, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne zjawiska wychowawcze, nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą. Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki.
Wśród nauk niepedagogicznych badających również wychowanie możemy wyróżnić: nauki filozoficzne o wychowaniu: antropologia wychowania, aksjologia, etyka wychowania, nauki psychologiczne o wychowaniu: psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza, psychologia indywidualności, psychoanaliza, nauki socjologiczne: socjologia wychowania, socjologia społeczna, nauki techniczne o wychowaniu, technologia kształcenia, ergometria wychowania, nauki biologiczno-medyczne: genetyka pedagogiczna, higiena szkolna, neurofizjologia, psychiatria. Rozwój pedagogiki jako dyscypliny naukowej jest zależny od rozwoju nauk współdziałających z pedagogiką. Pedagogika nie tylko korzysta z usług innych nauk, ale również służy im wiedzą o człowieku.